آموزه ‏هاي زندگاني در آخرين سخنان آسماني
سخنان انسان، سفير صفات و شعاع انديشه او است. آينه ‏اي است كه در آن ابعاد روحي رواني و فكري فرهنگي ما تجلي مي‏كند و اطرافيان به يكسونگري يا جامعيت ما پي مي برند.

دانش و آگاهي، بينش و بينايي و تقوا و پرهيزگاري در آفرينش عظمت گفتار آدمي تأثيري بسيار دارد. به گونه‏ اي كه گاه، در عباراتي كوتاه، ناگفته‏ هاي گفتني گذشته و ره‏توشه‏ هاي هدايت‏ آفرين حال و آينده به چشم مي‏خورد؛ به خوبي شرايط شكست ملتها و رموز پيروزي انسانها دانسته مي‏شود و مجموعه ‏اي گرانبار چون «صحيفه نور» سلامت و سعادت جوامع را فرا روي شيفتگان قرار مي‏دهد.
اوج عظمت و قداست گفتار و نوشتار آنگاه خواهد بود كه واژه‏ ها و عبارات از «كوثر عصمت» سرچشمه گرفته باشد، حوادثي تأثيرگذار و تاريخ ‏ساز در زماني كوتاه و پرشتاب رخ نشان داده، صراط مستقيم امامت و ولايت را دگرگون ساخته باشد. در اين حال، سخنان آخرين با نام سفارش هاي شيرين يا غم‏ آلود، به سان دايرة‏المعارفي درس ‏آموز از آموزه‏هاي اخلاقي، كلامي، فقهي، ادبي و ... بيان شود و براي هميشه ايام، طراوت، پويايي و بالندگي خود را حفظ نموده، مشعلي فروزان فرا راه فرزانگان و خردمندان در انتخاب راه درستي و راستي نمايان مي‏سازد. امواج سهمگين حوادث، غبار تيرگي و ابهام در زلال كلمات و عبارات نيافريده و فراز و فرود بلاها و دشواريها از تابناكي و استواري كلام و منطقي بودن سخنان نكاسته باشد.
گنجينه سخنان پاك‏بانوي آفرينش و شهيد ولايت؛ فاطمه زهرا(ع) مجموعه ‏اي كامل از اين نوع است كه در هفت گفتار و يك نوشتار از آن حضرت به دست ما رسيده است. سلسله سفارش هايي جاودان و روح‏ افزاست كه هر يك كتابي از معرفت با آموزه‏ هايي زندگي‏ ساز براي تمامي انسانها ـ بويژه همسران خداجو، دين‏ باور و ولايت‏مدار ـ خواهد بود.
به يقين يكايك واژه ‏هاي اين سخنان، شيوه شيرين زندگي و الگوي اطمينان‏ بخش سعادت و كمال به همگان ارايه داده و مددكاري صميمي و صادق در انتخاب گفتار و پندار و رفتار شايسته خواهد بود. با هم نگاهي دوباره به نكته‏ هاي گران سنگ اين سخنان مي‏ افكنيم و هر يك را در ژرفاي باورهاي پاك و قدسيمان مي‏ سپاريم:
1ـ ادب در كلام، احترام به همسر
هر كه سرمايه از ادب كُندي هر كه را ام و اب ادب نكنند گردش روز و شب ادب كندي
در بسيط زمين طرب كندي گردش روز و شب ادب كندي گردش روز و شب ادب كندي ادب، زيركي، نگاه داشتن حد هر چيز و آراستن خود به ارزش هايي كه آدمي را از اشتباه در سخن و رفتار حفظ مي‏كند، است1. پاره ‏اي از انديشمندان قرآن را «مأدَبةُ اللّه‏» يعني كتاب ادب‏ساز الهي دانسته ‏اند. اينان «دبستان» را خلاصه «ادبستان» تفسير كرده و آفرينش را مدرسه ‏اي گسترده و بي‏كران براي تربيت ‏آموزي و ادب‏ آفريني شمرده ‏اند.2
قرآن كريم كيمياي ادب در كلام را در پيشروي رسالت رسولان الهي بدانجا مي‏رساند كه ضمن بيان سخن خداوند به حضرت موسي و هارون ـ عليهما السلام ـ آنان را به نرمش در سخن و تأثير ادب براي دعوت فرعون فرا مي‏خواند و گفتار پروردگار را اين گونه بيان مي‏كند كه:
فَقُولا لَهُ قَولاً لَيِنّا لَعَلُّه يَتَذَّكُر او يَخْشي3
با او سخن نرم ـ و مؤدبانه ـ بگوييد، شايد بپذيرد و يا بهراسد.
امام صادق(ع) در سخني زيبا فرمود: «همانا پروردگار بزرگ نبي اكرم(ص) را با محبت خود ادب نمود، پس از آن به پيامبر فرمود: «وَ اِنَّكِ لعلي خُلُقٍ عظيم».4
همانا تو داراي ادب و اخلاق عظيمي هستي.
از اين‏ رو رسول خدا(ص) مي‏فرمود: «پروردگارم مرا ادب نمود و چه زيبا ادب كرد5 ... من ادب‏شده خداوندم و علي ادب يافته من».6
فاطمه زهرا(س) كه با آيات آسمان زاد وحي آشنايي ديرينه داشت و سيره و سخن رسول خدا(ص) را از اعماق وجود خود پذيرفته بود، در گفتار و رفتار خود، صميمي، مهربان، صادق و مؤدّب بود، به گونه‏اي كه افراد در نخستين برخورد، شيفته روش و مجذوب اخلاق او مي‏شدند:

ام‏سلمه ـ همسر رسول خدا(ص) ـ گويد: پس از ازدواج با پيامبر(ص) من عهده‏ دار امور دختر فاطمه شدم، اما به خدا قسم او با ادبتر و آگاهتر از من به همه مسايل بود.
سيره و سخن ادب‏آميز زهراي مرضيه(س) از اوان كودكي تا واپسين لحظات زندگي استمرار داشت تا آنكه زمان بيان وصايا و سفارشهاي مهم آن حضرت به همسر عزيزش، علي(ع) فرا رسيد. آنچه در اين باره، توجه خاص ما را مي‏طلبد، تصور زمان و شرايط بيان وصايا است؛ هنگامي كه 75 يا 95 روز بيشتر از رحلت رسول خدا(ص) نگذشته است و حوادث پي در پي و غمبار به گونه ‏اي پديد آمده كه عزت، قداست و احترام خاندان رسول خدا(ص) بويژه فاطمه زهرا(س) ناديده گرفته شده، حق مسلم آن پاك‏بانو غصب گرديده، رفتار با او خاطره‏اي جانخراش بر جاي گذارده و محروميتها و اندوه‏ها گذر لحظات آخر حيات زهرا(س) را كُند نموده است؛ در اين حال فاطمه(س) سفارشها و وصاياي خود را به شوهر مظلوم خود بيان مي‏كند، اما آنچنان موشكافانه و انديشمندانه يكايك واژه‏ها و لغات را به كار مي‏گيرد كه گويي توفان حوادث و تندبادهاي بلا و مصايب هيچ غباري بر قلب او ننشانده و بغض اندوه، لحظه‏اي از ادب و احترام او نكاسته است.
رسول خدا(ص) مي‏فرمود: «پروردگارم مرا ادب نمود و چه زيبا ادب كرد ... من ادب‏شده خداوندم و علي ادب يافته من».
رو به همسر دلبند خود كرده، نخستين واژه را با كنيه امام(ع) آغاز مي‏كند و مي‏فرمايد:
«يا اَبَاالْحَسَنْ».8
شيوه ديرينه عرب كه مرسوم بوده و هست، آن است كه سخن گفتن با كسي همراه با بيان كنيه او، نشان از نوعي احترام و دلدادگي دارد، اما اين احترام در هنگامي كه آوار مشكلات روحي فكري، توان از توانمندان مي‏ربايد و حالت آرامش و وقار را از آنان مي‏گيرد، ارزشي بسيار خواهد داشت.
گويي چنين حالت شايسته كه در سخت‏ترين شرايط قداست و عظمت شوهر فراموش نشود، ريشه در اعماق وجودي آن سلاله ياسين داشته و هماره او را در برابر همسر، خاضع نموده است.
پس از اين سخن، رو به امام(ع) كرد و با جمله‏ اي ديگر اين گونه در حق او دعا نمود:
«جَزاكَ اللّه‏ُ عَنِّي خْير الْجَزاء يَا بْنَ عَم رسول اللّه‏».9
پروردگار سبحان تو را پاداش دهد، برترين پاداشها اي پسرعموي رسول خدا.
به راستي چه عبارتي زيباتر و دلرباتر از چنين جمله‏اي مي‏توان يافت كه در آغاز وصيت به عنوان سپاس از زحمات همسر رنجيده و اندوهگين بيان كرد؟!
بي‏شك چينش خردمندانه الفاظ و انتخاب واژه‏ هاي زمردين و پربار، هر يك مفهومي ژرف و درس ‏آموز براي ما خواهد داشت؛ از توجه فاطمه(س) نسبت به تلاش هاي بي ‏دريغ علي(ع) در راه تبليغ و ترويج اسلام ناب محمدي(ص) حكايت كرده و از درخواست پاداش خدمات خالصانه او، تنها از خداوند بزرگ سخن مي‏گويد. حقيقتي كه هرگاه در باور ما، جاي گيرد بسياري از كوشش هاي روزمره‏مان به تلاش خالصانه و خدايي تغيير مي‏يابد.
با نگاهي به انبوه عشق و ارادت امام(ع) به رسول خدا(ص) و مهر و محبت بي‏پايان او به فاطمه زهرا(س) مي‏توان چهره فرورفته در غم و وجود لبريز از ماتم او را تصور نمود و از فضاي بسيار سنگين و دردآلود اطراف پيكر آن بانوي دردمند اطلاع يافت.
در پي اين سخن با عبارت «يا بن‏عم» (اي پسرعمو) اشاره به ريشه‏اي ديرين در نَسَب پيامبر اسلام(ص) و علي(ع) دارد كه خود بي‏كران معرفت و شناخت برابر ديدگان اهل بينش ايجاد مي‏كند. واژه «رسولُ‏ اللّه‏» در كلام فاطمه(س) اشاره به رسالت پيامبر(ص)، آثار معنوي و ارزش قدسي آن حضرت و ولايتي كه علي(ع) از رسول خدا(ص) دارد، خواهد بود. بي‏گمان در واژه «ابي» (پدرم)، چنين بار معنوي احساس نمي‏شد و چنان تأثير قدسي بر جاي نمي‏گذارد.